Tại Hội nghị Quản lý, vận hành hồ chứa thủy lợi do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức chiều 13/11, tại Hà Nội, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp nhấn mạnh, việc vận hành hồ chứa thủy lợi phải đảm bảo đa mục tiêu, không chỉ cho tưới tiêu cây trồng, không chỉ làm nhiệm vụ tích nước và xả nước mà còn cho phát triển kinh tế - xã hội. Các hồ chứa tích nước đảm bảo cho sản xuất nhưng cũng phải vận hành an toàn, nhất là các hồ có chức năng cắt lũ.
Từ bão số 3 cho thấy, vận hành hồ chứa, đặc biệt là hồ chứa liên vùng đặt ra vấn đề làm thế nào vận hành hiệu quả đảm bảo nước trong hồ chứa thủy lợi là nguồn tài nguyên.
Theo Thứ trưởng Nguyễn Hoàng Hiệp, hệ thống hồ thủy lợi lớn nhưng nhiều hồ đã tồn tại 100 năm, 50 năm… nhưng chưa có quy định lúc nào dừng khai thác. Hiện hồ chứa có dung tích thật và dung tích thiết kế khác nhau nhiều. Có nhiều hồ chứa sau khảo sát dung tích tăng lên gấp đôi, nhưng cũng có hồ còn một nửa. Bên cạnh đó, việc cảnh báo sớm, cảnh báo xa còn yếu và điều này cần được đầu tư bằng khoa học công nghệ. Đây là những câu chuyện lớn trong quản lý và vận hành hồ chứa thủy lợi.
Theo Cục Thủy lợi, hiện cả nước đã xây dựng được 7.315 đập, hồ chứa thủy lợi; trong đó có 592 đập dâng có chiều cao trên 5m và 6.723 hồ chứa với tổng chiều dài đập khoảng 1.182 km, tổng dung tích trữ khoảng 15,2 tỷ m3.
Trong tổng số trên, cả nước có 4 hồ đặc biệt quan trọng (Cửa Đạt 1,065 tỷ m3, Ngàn Trươi 775,7 triệu m3, Tả Trạch 420 triệu m3, Dầu Tiếng 1,580 tỷ m3), 896 hồ lớn, 1.540 hồ vừa và 4.283 hồ nhỏ. Cũng trong số trên chỉ có 213 hồ chứa có cửa van.
Tuy các hồ chứa đóng nhiều vai trò quan trọng nhưng ông Nguyễn Đăng Hà, Trưởng phòng An toàn đập và hồ chứa nước, Cục Thủy lợi cho biết, việc lắp đặt thiết bị quan trắc công trình đập, hồ chứa nước – giải pháp quan trọng để theo dõi, đánh giá mức độ an toàn công trình hiện còn rất hạn chế: 5 hồ đã được lắp đặt nhưng chưa hoàn thiện, hoặc hư hỏng cần nâng cấp (Cửa Đạt, Tả Trạch, Cấm Sơn, Kim Sơn, Dầu Tiếng); 5 hồ đã thực hiện (Ngàn Trươi, Ia Mơr, Núi Cốc, Cầu Mới, Sông Ray); 1 hồ đang thực hiện (Đại Lải); 2 hồ chưa thực hiện (Bàu Nhum, Suối Giai). Các tồn tại này cần được khắc phục thời gian tới.
Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Hoàng Hiệp phát biểu tại hội nghị
Một số hồ chứa có quy trình vận hành được ban hành đã lâu, cần rà soát, điều chỉnh, bổ sung cho phù hợp với thực tiễn như: hồ Suối Giai, hồ Cửa Đạt.
Với các hồ chứa mà đập tạo hồ là đập đất do địa phương quản lý trước lũ năm 2024, cả nước còn khoảng 340 hồ chứa bị hư hỏng nặng. Sau mưa lũ vừa qua, phát sinh thêm 68 hồ, chưa kể các hồ hư hỏng trước lũ phát sinh thêm hư hỏng. 408 hồ chứa bị hư hỏng nặng này chưa được bố trí nguồn vốn để sửa chữa nâng cấp.
Ông Nguyễn Đăng Hà cũng cho biết, hiện mới có 17% số hồ đã được lắp đặt thiết bị quan trắc khí tượng thủy văn chuyên dùng, thiết bị giám sát vận hành hồ chứa như: thiết bị đo mưa tự động trên lưu vực, thiết bị đo lưu lưu lượng, mực nước hồ; camera giám sát vận hành công trình, phần mềm hỗ trợ điều hành hồ chứa... Trong khi đây là các thiết bị hỗ trợ đắc lực cho công tác chỉ đạo, vận hành hồ theo quản lý vận hành được duyệt và theo diễn biến thực tế. Với các hồ chứa, đặc biệt hồ lớn, hạ du đông dân cư nếu không được xây dựng phương án, khi có tình huống sẽ rất bị động trong công tác ứng phó.
Bão số 3 (Yagi) và mưa lũ sau bão không chỉ làm bộc lộ rõ nét hơn các tồn tại về công trình cũng như công tác vận hành mà còn làm tăng thách thức đối với quản lý, vận hành đập, hồ chứa thủy lợi.
