Từ "bị động ứng phó" sang "chủ động phòng ngừa"

Trong giai đoạn 2021 - 2025, Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng đến năm 2030” đã mang lại nhiều ý nghĩa thiết thực. Thông qua việc triển khai đồng bộ, Đề án đã góp phần nâng cao ý thức của người dân, đồng thời tăng cường năng lực cho chính quyền địa phương trong công tác phòng chống thiên tai. Từ đó, từng bước hình thành tư duy chuyển đổi từ thế “bị động ứng phó” sang “chủ động phòng ngừa” với các loại hình thiên tai ngày càng phức tạp.

Năm 2026 sẽ đánh dấu bước chuyển sang giai đoạn tiếp theo của Đề án. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gay gắt, thiên tai diễn biến cực đoan, khó lường, việc nâng cao nhận thức cộng đồng tiếp tục được xác định là nhiệm vụ quan trọng, cần triển khai thường xuyên và xuyên suốt trong mọi khâu: từ phòng ngừa, ứng phó đến khắc phục hậu quả thiên tai.

Bên cạnh đó, những thay đổi về tổ chức bộ máy hành chính như sắp xếp, sáp nhập các Bộ, cơ quan ngang Bộ và việc triển khai mô hình chính quyền 2 cấp đặt ra yêu cầu phải rà soát, điều chỉnh nội dung và hướng dẫn của Đề án sao cho phù hợp với thực tiễn, đảm bảo hiệu quả trong giai đoạn mới.

Xuất phát từ yêu cầu đó, ngày 19/6, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã ban hành Quyết định phê duyệt Kế hoạch triển khai thực hiện Đề án giai đoạn 2026 - 2030. Kế hoạch này nhằm cụ thể hóa mục tiêu, nhiệm vụ của Đề án đến năm 2030, bảo đảm tính đồng bộ, hiệu quả, sát với tình hình thực tế của các địa phương và đơn vị liên quan.

Đồng thời, đây là căn cứ để xây dựng kế hoạch hằng năm, bố trí kinh phí và lồng ghép nội dung vào các chương trình, dự án trong lĩnh vực phòng, chống thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu.

Mục tiêu chung của Đề án là nâng cao năng lực, kiến thức và kỹ năng phòng chống thiên tai cho cán bộ các cấp và cộng đồng dân cư, đặc biệt tại những khu vực thường xuyên chịu tác động của thiên tai. Qua đó, từng bước xây dựng cộng đồng an toàn, chủ động thích ứng với thiên tai và biến đổi khí hậu, góp phần giảm thiểu thiệt hại về người, tài sản và môi trường.

Các mục tiêu cụ thể Đề án hướng đến là hoàn thiện hệ thống hướng dẫn đào tạo, tập huấn, lồng ghép nội dung phòng chống thiên tai vào các cấp học; nâng cao nhận thức và kỹ năng quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng cho các nhóm đối tượng theo quy định tại Quyết định số 553/QĐ-TTg.

Đồng thời, tăng cường năng lực cho đội ngũ cán bộ, giảng viên, giáo viên và lực lượng tham gia phòng chống thiên tai các cấp, bao gồm cả lực lượng xung kích, khuyến nông viên, thông qua các khóa đào tạo chuyên sâu và phổ biến chính sách, quy định liên quan.

Người dân ở các xã thường xuyên xảy ra thiên tai như bão, lũ, ngập lụt, lũ quét, sạt lở đất, hạn hán, xâm nhập mặn… sẽ được trang bị kiến thức, kỹ năng cần thiết để phòng tránh.

Đề án cũng chú trọng tăng cường sự tham gia của các nhóm dễ bị tổn thương như phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật trong các hoạt động nâng cao nhận thức và quản lý rủi ro thiên tai tại cộng đồng.

Nâng cao năng lực và truyền thông cộng đồng trong phòng chống thiên tai

Để thực hiện hiệu quả các mục tiêu của Đề án “Nâng cao nhận thức cộng đồng và Quản lý rủi ro thiên tai dựa vào cộng đồng” giai đoạn 2026 - 2030, Bộ Nông nghiệp và Môi trường xác định 2 nhóm nhiệm vụ và giải pháp trọng tâm.

Thứ nhất, cần nâng cao năng lực cho các nhóm đối tượng liên quan. Trọng tâm là cập nhật, điều chỉnh các hướng dẫn, quy trình có nội dung liên quan đến nâng cao nhận thức cộng đồng về giảm nhẹ rủi ro thiên tai, thủy lợi, nước sạch nông thôn, đảm bảo phù hợp với tình hình thiên tai hiện nay và mô hình tổ chức chính quyền hai cấp. Đồng thời, xây dựng cơ sở dữ liệu phục vụ công tác đào tạo và truyền thông.

Cụ thể, Đề án sẽ tổ chức hoạt động đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực cho đội ngũ giảng viên, giáo viên, tập huấn viên, cán bộ làm công tác phòng chống thiên tai, thủy lợi, các lực lượng xung kích và khuyến nông viên trực tiếp tham gia triển khai Đề án.

Bên cạnh đó, các đơn vị thực hiện đề án sẽ phổ biến các chính sách, cơ chế, quy trình và tài liệu hướng dẫn cho cán bộ cấp tỉnh, cấp xã và các lực lượng liên quan. Các nội dung đào tạo còn bao gồm chuyên môn, kỹ năng nghiệp vụ, chuyển đổi số trong quản lý an toàn đập, hồ chứa nước; công tác bảo đảm nước sạch nông thôn; cập nhật hướng dẫn về phòng chống hạn hán, thiếu nước, xâm nhập mặn theo sát diễn biến khí tượng thủy văn và tình hình nguồn nước hàng năm.

Việc đa dạng hóa hình thức đào tạo, từ tập huấn trực tiếp, trực tuyến đến học liệu số, video hướng dẫn, mô phỏng 3D, sẽ giúp mở rộng khả năng tiếp cận và nâng cao hiệu quả tiếp thu cho các nhóm đối tượng khác nhau.

Thứ hai, Đề án xác định cần đẩy mạnh hoạt động thông tin, truyền thông và giáo dục cộng đồng. Việc tuyên truyền, phổ biến kiến thức phòng chống thiên tai sẽ được triển khai đa dạng về hình thức, phù hợp với từng vùng miền, từng nhóm dân cư trong cộng đồng.

Ngoài ra, Đề án cũng đặt mục tiêu nghiên cứu, xây dựng và nhân rộng các mô hình xã điển hình về nâng cao nhận thức và quản lý rủi ro thiên tai; tổng hợp và chia sẻ những bài học kinh nghiệm từ thực tiễn.

Đặc biệt, các hoạt động truyền thông chuyên biệt sẽ được tổ chức nhằm hướng đến nhóm đối tượng dễ bị tổn thương như phụ nữ, trẻ em, người cao tuổi, người khuyết tật, cũng như người dân vùng sâu, vùng xa.

Song song với đó là các hoạt động thực hành, mô phỏng tình huống thiên tai nhằm nâng cao kỹ năng ứng phó thực tế cho cộng đồng, đặc biệt tại các khu vực có nguy cơ cao.

#Trong giai đoạn 2021 - 2025, Cục Quản lý đê điều và Phòng chống thiên tai đã phối hợp với các đơn vị liên quan thuộc Bộ Giáo dục và Đào tạo xây dựng và ban hành bộ tài liệu “Hướng dẫn tích hợp nội dung phòng, chống thiên tai và thích ứng với biến đổi khí hậu vào các cấp học”.

Bộ tài liệu được thiết kế phù hợp với các bậc học gồm: trung học cơ sở, trung học phổ thông và Đại học Sư phạm Hà Nội. Tài liệu này đã được Bộ Giáo dục và Đào tạo chủ trì tổ chức giảng dạy thí điểm tại một số địa phương và bước đầu nhận được đánh giá tích cực từ thực tiễn triển khai.