Bối cảnh và tình trạng khai thác cát sông

Về mặt lịch sử, nhu cầu cốt liệu cho đến cuối Thế chiến II không đáng kể, vì hầu hết nhà ở được xây dựng bằng gỗ và đường xá được làm bằng đất sét nén. Trong quá trình tái thiết sau Thế chiến II, nhu cầu cốt liệu tăng đáng kể, hầu hết nguồn cung từ cát và sỏi được khai thác từ sông, cộng với cát sỏi nạo vét từ biển, dù cát sỏi từ biển đôi khi gây ra vấn đề khi trộn bê tông.

Vào năm 1990, nhu cầu cốt liệu ở Nhật Bản đạt mức đỉnh, gần một tỷ tấn/năm. Kể từ đó, nhu cầu giảm một nửa. Diễn thế cung cầu cốt liệu hơn 30 năm qua ở Nhật Bản được minh họa trong biểu đồ dưới đây:

Cung/cầu cốt liệu ở Nhật Bản

Xây dựng khung quản trị

Pháp luật và tác động của pháp luật

Sự ra đời của các quy định mạnh mẽ về môi trường, có hiệu lực vào thời điểm Thế Vận hội Tokyo năm 1990, làm giảm đáng kể hoạt động khai thác trên sông và do đó tạo ra động thái sản xuất cốt liệu từ các mỏ đá cứng.

Hoạt động khai thác khoáng sản ở Nhật Bản được điều chỉnh theo Luật Khai thác Khoáng sản Số 289 Năm 1950 nói chung không hiệu quả, khi cốt liệu không được bao gồm trong danh sách các loại khoáng sản được chỉ định. Luật sửa đổi Luật Khai thác được áp dụng 61 năm sau, vào năm 2012, nhưng luật này vẫn không sửa đổi danh sách các loại khoáng sản được chỉ định.

Cũng như ở nhiều nền kinh tế tiên tiến, hoạt động khai thác cát và sỏi hiện được quản lý chặt chẽ thông qua luật môi trường ở Nhật Bản. Thay đổi hiệu quả từ khai thác trên sông sang sản xuất cốt liệu từ các mỏ đá cứng ở Nhật Bản là do lượng trầm tích sông ngày càng ít và do điều tiết sông và xây đập, cộng với các quy định về môi trường. Hoạt động khai thác từ các mỏ đá cứng trên núi hiện nay khả thi hơn và hấp dẫn hơn về thương mại.

Nghiên cứu điển hình: Sông Shinano

Sông Shigano

Trước khi xây dựng kênh chuyển dòng Ohkouzu, thiệt hại do lũ lụt xảy ra ba hoặc bốn năm một lần. Tuy nhiên, sau khi xây dựng kênh này, thiệt hại do lũ lụt đã giảm và hơn nữa đầm lầy Ashinuma biến thành vùng đất khô giúp canh tác tốt hơn. Trên các khu vực thường xảy ra lũ lụt, các chuyến tàu tốc hành Shinkansen giờ đây có thể chạy qua và hoạt động giao thông vận tải bằng đường cao tốc đã phát triển mạnh mẽ, thúc đẩy sự thịnh vượng của các thành phố, thị trấn và làng mạc dọc lưu vực Shinano.

Kênh chuyển dòng Ohkouzu là sông nhân tạo được xây dựng bằng cách đào đất trong vòng 10 km tính từ đầu Ohkouzu tại Thị trấn Bunsuijj. Đây là nơi Sông Shinano gần vùng Biển Nhật Bản nhất với bãi biển Teradomari. Kênh được xây dựng nhằm bảo vệ Đồng bằng Echigo trước tác động của lũ lụt trên Sông Shinano. Trong thời gian mưa, đập chính được đóng lại và tổng lưu lượng nước lũ từ thượng nguồn Shinano được chuyển hướng ra Biển Nhật Bản qua đập di động và đập cố định, ở phía bên của kênh chuyển dòng.

Bài học chính

Thực hành tốt

• Khai thác cát trên sông hầu như đã bị loại bỏ ở Nhật Bản
• Khai thác cát ở Sông Shinano từng đóng vai trò quan trọng về kinh tế trong quá khứ nhưng ngày nay gần như bị loại bỏ nhờ kết hợp chuyển hướng sông, phát triển đô thị, xây dựng đập và áp dụng luật môi trường.

 Vũ Đức Tùng